Deze toolbox heeft als doel om bij graafwerkzaamheden te weten wat je moet doen als er verontreinigde bodem aanwezig is en is bedoeld voor de medewerkers in de put/sleuf. Op elk project met graafwerkzaamheden kunnen we te maken hebben met verontreinigde bodem. Met bodem bedoelen we grond en grondwater. We kunnen bij de start weten dat er verontreinigde bodem is, maar we kunnen het ook onverwachts tegenkomen tijdens het graven.

Bij alle graafwerkzaamheden is vooraf bodemonderzoek uitgevoerd. Het bodemonderzoek wordt uitgevoerd volgens in Nederland afgesproken NEN-normen. De hoeveelheid bodemonderzoek hangt af van het vooronderzoek dat eerst wordt gedaan. Het is niet altijd noodzakelijk dat er bodemmonsters genomen zijn op het te graven tracé.

Omdat bodemonderzoek een momentopname is van op dat moment beschikbare informatie kan het voorkomen dat we iets anders tegenkomen dan wat er vooraf bekend is.

Bodemonderzoek moet antwoord geven op twee vragen die gebaseerd zijn op afspraken die we gemaakt hebben in wet- en regelgeving:

1. Is er een risico voor de mens? 

Met de mens wordt bedoeld: jullie als medewerker, maar ook mensen in de omgeving (winkelgebied, huiseigenaren, nevenaannemers, enz.). Dit doen we om de risico's voor arbeidsomstandigheden te kunnen beheersen. De basis hiervoor is gelegd in de CROW 400 "Werken in en met verontreinigde bodem". Er wordt een veiligheidsklasse vastgesteld, waarbij de basishygiënische maatregelen altijd van toepassing zijn. Dit zijn de voorwaarden die op elk project genomen en aanwezig moeten zijn voor een minimale hygiëne. A.Hak heeft hiervoor een beleid opgesteld: het basishygiënebeleid.

2. Mogen we een schep de grond in steken? 

Dit moet bekend zijn omdat er heel veel spelregels gelden als we te maken hebben met verontreinigde grond dat sterk verontreinigd is (grond is sterk verontreinigd als deze de zogenaamde "interventiewaarde" overschrijdt). De basis hiervoor is gelegd in de Omgevingswet. Wanneer we te maken hebben met sterk verontreinigde grond hebben we te maken met een milieuprocedure. Dan moeten er meldingen plaatsvinden en moet het werk begeleid en uitgevoerd worden door hiervoor erkende partijen.

Hierna wordt alleen ingegaan op de eerste vraag of er een risico is voor de mens. 

Verontreinigde bodem is niet altijd te zien. Vooral zware metalen "zie" je vaak niet in de grond.

In het algemeen geldt het volgende: Bij vreemde kleuren en geuren staak je je werk!

• Felle kleuren zoals oranje, rood, groen: vaak grote concentraties zware metalen of cyanide. Zware metalen hebben geen geuren. Zware metalen kunnen overal voorkomen. Cyanide vaak bij voormalige gasfabrieksterreinen.
• Zwarte grondlagen: Vaak minerale olie. Deze hebben ook een typische oliegeur. Vaak bij tankstations en nabij parkeerplaatsen waar lekkages hebben plaatsgevonden. 
• As- of verbrandingsresten (ook een zwarte kleur): PAK. Deze kunnen overal voorkomen, vooral in stedelijk gebied.
• Oliefilmlaag op (grond)water met alle kleuren van de regenboog: olieachtige producten.
• Asbest komt vaak als restproduct voor in de bodem. Dit zijn vaak oude dakplaten of AC-buizen. Vaak zie je een honingraatstructuur en vezels. Vaak op boerenerven en op stortplaatsen (dempingen).
• Andere vreemde geuren zoals:
  • Teer (PAK): in oude puin- en asfaltlagen;
  • Rotte eieren (waterstofsulfide, H2S), in rioolwater;
  • Amandel (cyanide), bij voormalige gasfabrieksterreinen.

Wanneer men spreekt over werkzaamheden op een voormalig gasfabrieksterrein, voormalige wasserij, voormalige tankstation of onderhoudsplaatsen (bijv. bij Defensie) dan moet er altijd driedubbel nagedacht zijn over aanwezigheid van verontreinigde bodem!

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen in verontreinigde bodem kan op 3 manieren plaatsvinden:

1. Inslikken;
2. Inademen;
3. Huidcontact.

"De dosis bepaalt het gif". Hiermee wordt bedoeld dat elke stof zijn eigen bepaalde hoeveelheid (dosis) heeft dat onder bepaalde omstandigheden een probleem kan zijn voor de mens. Voor de meeste stoffen zijn er grenswaarden bepaald. 

Verontreinigde bodem wordt ingedeeld in twee categorieën:

1. Niet-vluchtige stoffen;

Met niet-vluchtige stoffen worden o.a. zware metalen (zoals koper, zink en lood), zware minerale olie, PAK en asbest bedoeld. Van blootstelling aan deze stoffen word je niet meteen "ziek". Maar als je hier je hele leven telkens een klein beetje aan blootgesteld wordt (met name inslikken en huidcontact) dan zou je hier op termijn "ziek" van kunnen worden. Let op: Niet altijd wordt men "ziek".

 2. Vluchtige stoffen.

Met vluchtige stoffen worden o.a. benzeen, lichte minerale olie, vinylchloride en waterstofcyanide bedoeld. Je leest het al: vaak zijn dit moeilijke chemische woorden. Van blootstelling aan bepaalde van deze stoffen zou je bij kortdurende blootstelling "ziek" kunnen worden. Dit is alleen niet bij alle stoffen zo. Ook kunnen deze stoffen ook explosief zijn. Dit alles is zoals al eerder gezegd afhankelijk van de dosis (in de lucht) en de omstandigheden op het werk.

Zoals al eerder gezegd: Voor alle graafwerkzaamheden zijn de maatregelen uit het basishygiënebeleid van A.Hak van toepassing en is er een bodemonderzoek.

1. Vóór de start is bekend dat we te maken hebben met verontreinigingen:

Er is een uitvoeringsplan opgesteld. Hierbij is een veiligheidskundige betrokken. In dit plan staan de specifieke risico's en maatregelen. De inhoud van dit plan moet aan jou verteld worden. Jij moet weten met welke risico's jij te maken hebt en welke maatregelen jij moet nemen.

2. Tijdens graafwerkzaamheden komen we verontreinigde bodem tegen:

• Staak het werk;
• Verlaat de sleuf/put en stel deze veilig voor de omgeving zodat niemand anders de sleuf/put in kan;
• Meld dit bij (via de voorman) bij de uitvoerder;
• De uitvoerder meldt dit bij de opdrachtgever en in Veilig A.Hak (dit is een risicomelding);
• Er wordt door of namens de opdrachtgever aanvullend onderzoek uitgevoerd om aanvullende risico's en maatregelen te bepalen.

Als je onderstaande vragen niet met "ja" kunt beantwoorden, begin dan niet met het werk! Vertel het de uitvoerder of een deskundige en bepaal samen verdere stappen:

1. Weet ik of de bodem wel of niet verontreinigd is?
2. Weet ik wie ik moet waarschuwen als de bodem (onverwacht) verontreinigd is?
3. Weet ik welke maatregelen ik moet nemen (handschoenen, overall, enz.)?
4. Heb ik de basishygiënische voorzieningen op het werk?
5. Denk ik dat het werk veilig is voor iedereen?

Lees en bespreek samen ook het Basishygiënebeleid van A.Hak! Deze staat op het HAK-managementsysteem die de uitvoerder of werkvoorbereider kan uitprinten voor jullie.